Generelle retningslinjer:   

Me ynskjer å ta ivareta kulturhistorisk verdifull bygningsmasse. I kulturmiljø av regional og nasjonal verdi og bygg og område som er trekt fram i Kulturmiljøplanen, bør særpreg og karaktertrekk i størst mogleg grad verta bevart. 

I plansaker som gjeld registrerte kulturminne, bør det utførast ein kulturhistorisk stadanalyse som dokumenterer områdekarakter, bygnadsstruktur og karakteristiske trekk ved byggemønster, høgder og volum.  

I plansaker som gjeld registrerte kulturminne bør det utarbeidast ulike prinsipielle alternativ for vern som en del av planforslaget.  

Ved handsaming av søknad om tiltak, inklusive tilbygg, påbygg og endringar på eksisterande bygg som er registrert i offentlege kulturminneregister, og tiltak i nærområdet som kan påverke verdien av kulturminna, skal det leggjast vekt på bygninga sitt opphavelege stiluttrykk og utsjåande. Det bør leggjast vekt på at endringar vert tilpassa eksisterande bygningar og karakter av område.  

Element som er viktig for uttrykket til bevaringsverdige bygningar, slik som volum, høgd, takform, taktekking, fasadekledning og vindauge, bør i størst mogleg grad behaldast. Opphaveleg utforming bør dokumenterast ved bruk av bilete, teikningar eller detaljert skildring saman med søknad om løyve til tiltak.  

Ved søknad om rivning bør det sendast inn ein fagmessig utført tilstandsanalyse. Kommunen kan be om tilsvarande ved fjerning av opphaveleg bygningsdelar. Tilstandsanalysen skal tydeleg vise omfanget av skadane ved tekst og bilete. Det skal også gjerast greie for kva for tiltak som må gjerast for å sette bygget i stand.  

Dersom det vert planlagd eit nytt bygg på tomta, skal teikninga av det nye bygget liggja føre saman med søknad om rivning. Rivning av verneverdig bygg skal ikkje, dersom ikkje særlege omsyn tilseier det, verta tillate før søknad om nytt bygg eventuelt er godkjent.  

Saksbehandling for kulturmiljø som er vedtaksfreda eller automatisk freda   

At eit kulturminne er freda betyr at alle endringar som går utover vanlig vedlikehald, må godkjennast av rette myndigheit etter kulturminnelova. Avgjersler i slike saker er delegert til fylkeskommunen. Eigar kan søkje om dispensasjon frå fredinga, og myndigheitene vil vurdera om tiltaket vil vera i samsvar med fredinga sitt føremål. Det må også søkjast om løyve til gjennomføring av alle tiltak som på ein eller annan måte kan virke inn på eller forandre kulturminnet.  

Det er forbod mot å «sette i gang tiltak som er egnet til å skade, ødelegge, grave ut, flytte, forandre, tildekke, skjule eller på annen måte utilbørlig skjemme automatisk fredet kulturminne eller fremkalle fare for at dette kan skje», jf. kulturminnelova § 3.   

Tiltakshavar har stanse- og meldeplikt dersom det viser seg at eit arbeid som er sett i gang kan påverka eit freda kulturminne, jf. kulturminnelova § 8. Alle automatisk freda kulturminne har ei sikringssone på minimum 5 meter i alle retningar rundt objektet jf. § 6.   

Saksbehandling for SEFRAK-registrerte bygg frå før 1850:   

Bygningane i SEFRAK- registeret er i utgangspunktet ikkje tillagt spesielle restriksjonar. Registreringa skal fungera som et varsko om at kommunen bør gjera ei vurdering av verneverdien før eventuell løyve vert gjeve.  

For meldepliktige bygningar (bygningar er eldre enn 1850 – Raud trekant i kartet), er det lovfesta i Kulturminnelova §25 at ei vurdering av verneverdi må gjennomførast før søknad om endring eller rivning kan verta godkjent. Kommunen sender søknaden til fylkeskommunen før kommunen gjer vedtak. Kommunen skal melde inn alle endringar på bygninga til fylkeskommunen.  

Gul trekant: andre SEFRAK-bygning. Kulturminnekonsulenten i heradet gjev uttale. 

Grå trekant: ruin eller fjerna bygning. Kulturminnekonsulenten i heradet gjev uttale 

Saksbehandling for SEFRAK-registrerte bygg frå etter 1850:   

Som for SEFRAK- bygningar frå før 1850 skal kommunen vurdere om det bør gjerast ei vidare vurdering av verneverdien før løyve vert gjeve. Det er ikkje krav om å innhente vurdering frå fylkeskommunen.  

Sakshandsaming knytt til listeførte område 

I Voss har me to listeføringar som skal ha eit særleg omsyn: 

NB-register – kulturmiljø av nasjonal interesse i byer og tettstadar. Vangen er eit NB-område. 

KULA-registeret – kulturhistorisk landskap av nasjonal interesse. Stalheim og Nærøydalen er eit slik landskap.  

Ein status som nasjonalt interessant område skal ikkje stoppe utviklinga, men medverka til god og berekraftig forvaltning som tek i vare kulturmiljøverdiane. Eit område som får ein status som nasjonalt interessant blir ikkje del av ein formell verneplan og areala vert ikkje formelt freda. I plan- og bygningslova § 21-5, visast det likevel til at kommunane har ei samordningsplikt som inneberer at dei må ta kontakt med regional kulturmiljøforvaltning ved tiltak som kan få konsekvensar for areal som har nasjonal interesse. 

Sakshandsaming av eldre bygningar og bygningsmiljø utan formelt vern 

Når det gjeld eldre bygg og bygningsmiljø som ikkje er underlagt formell freding eller vern, vil vurderinga skje i samråd med eigar. Mange eigarar har ein eigeninteresse av å ta vare på kulturhistoriske bygningar og ynskjer å gjera dette på ein antikvarisk rett måte. I slike tilfelle kan heradet rettleia både i høve antikvariske prinsipp og for økonomisk støtteordningar.